Là một đứa mê nấm, yêu nấm, nghiện nấm, mình không tránh khỏi háo hức khi mọi người bảo đến hè sẽ cho đi hái nấm. Nấm trong tiếng Slovak là “huba”, một trong những từ mình học đầu tiên. Chắc bạn sẽ cười bảo nấm có chân chạy đâu mà bảo đi săn. Ừ đúng thật, nó không chạy được nhưng nó trốn, mà lại trốn rất tài. Trốn sau cành cây, vùi trong đất, nằm im dưới quả thông, hay trốn hẳn dưới một cây gỗ đổ ngổn ngang.
Người Slovak cứ đến mùa hè là lại vào rừng hái nấm, như một thói quen giống như người Việt mình đến hè là ra biển tắm vậy. Chồng mình từ lúc năm tuổi đã được bố mẹ dẫn vào rừng để săn nấm, đủ để thấy hoạt động này ăn sâu trong cuộc sống người dân Slovak như thế nào. Bố mẹ bạn bè mình khi nghe đi hái nấm cứ lo lắng, dặn dò cẩn thận kẻo hái phải nấm độc. Mình cũng lo lắm nhưng đi cùng nhà chồng dày dặn kinh nghiệm nên yên tâm.
Buổi đầu tiên không hái được cây nấm nào vì chưa quen và cũng vì không biết phải tìm loại nấm nào ăn được, một phần cũng “sợ” cầm vào bị “trúng độc”. Cứ thấy nấm là chỉ tay hỏi chồng có hái được không mà ông toàn lắc đầu quầy quậy. Vậy nên đành ngậm ngùi đi theo và hái những chú mà mọi người đã “tóm” được. Buổi thứ hai thì quen hơn, mắt mình không hiểu sao “càn quét” rất tinh và “bắt” được cả chục em nấm, trong đấy có một em vừa to béo vừa tươi ai cũng khen nức nở. Cảm giác bắt được em này vui như nhận tin báo lúa về vậy .
Vậy làm thế nào để săn nấm thành công? Bài viết này mình chia sẻ một chút kinh nghiệm về đi săn nấm ở Tučianske Teplice (TR), Slovakia. TR nằm ở độ cao khoảng 500m trên mực nước biển, có nhiều dãy núi cao ở xung quanh với rừng lá kim như rừng thông. Vì vậy, nếu gần khu vực bạn ở có điều kiện tương đồng, hãy tìm hiểu và tham gia hiệp hội nấm hoặc câu lạc bộ săn nấm ở địa phương để trải nghiệm hoạt động thú vị này nhé.
** Bên cạnh loại nấm ăn được luôn có nấm độc và nấm không ăn được. An toàn là quan trọng nhất. Bị ngộ độc hoàn toàn không đáng để mạo hiểm. Vì vậy, hãy chắc chắn rằng bạn đã tìm hiểu thật kỹ về các loại nấm ở địa phương và đi cùng người có kinh nghiệm. Loại độc “rành rành” thì ai cũng biết rồi, nhưng có một số loại sẽ khiến bạn lăn tăn “Có ăn được không nhỉ?”. Đây mới chính là loại dễ khiến bạn bị ngộ độc nhất. Thà bỏ sót còn hơn ăn nhầm nhé!!
- Săn loại nấm nào?
Phân biệt Nấm ăn được và không ăn được
| Nấm ăn được | Nấm không ăn được | |
| Màu sắc | Trầm, như nâu , kem, hoặc trắng ngà, vỏ lỳ không bóng | Sặc sỡ, có đốm trắng, hoặc rất sắc, gắt (như trắng bệch, bóng) hoặc nhợt nhạt |
| Hình dáng | Cuống nấm béo, bụ, không có vòng cuống, thường phình to gần chân nấm; mũ nấm thường tròn đầy và nhiều thịt | Cuống nấm gầy gò khẳng khiu, thường có vòng cuống (ring) và bao gốc (volva); mũ nấm thường gầy, nhọn |
| Mùi | Thơm nhẹ mùi của nấm, không bị hắc | Mùi hắc |
| Dịch | Khi cắt chân nấm không bị chảy dịch | Có chảy dịch |
** TUYỆT ĐỐI không nếm thử khi không có sự giám sát của người có kinh nghiệm. Nhà chồng cho mình nếm thử một loại nấm trông “trong sáng”, nhưng vị hơi chua và đắng, xong phải nhổ đi ngay. Nấm đó nhìn có vẻ ăn được nhưng thực chất là không ăn được.
Phân biệt nấm tốt, nấm tạm được, và nấm non/già
Vậy có phải cứ thấy nấm ăn được là hái không? Câu trả lời là không, còn tuỳ thuộc vài độ lớn và chất lượng của cây nấm.
Nấm tốt nhìn thấy “ngon mắt”, bề mặt phẳng phiu chưa bị côn trùng ăn. Ấn vào cuống và mũ nấm thấy chắc tay, không bị xẹp. Khi cắt bớt phần gốc thì thấy bên trong thân nấm mịn, không có lỗ. Độ lớn phù hợp, mũ nấm đã nở rộng. Những cây nấm ở ảnh “Nấm ăn được” ở trên thuộc hàng chất lượng tốt.
Nấm tạm được về cơ bản giống nấm tốt nhưng có một vài khiếm khuyết, như có một chút sâu ở bên trong, bị côn trùng ăn một chút ở mũ nấm và cuống nấm.
Nấm non/già
Nấm non là nấm còn quá bé, không nên hái mà để cho nấm tiếp tục phát triển rồi khoảng 1-2 tuần sau quay lại để hái (hoặc đã có người khác hái hộ ^^). Nấm già là nấm đã quá tuổi, bị úng nước, cũng không nên hái. Mũ nấm đã bị teo hoặc nhăn lại, sờ vào cuống nấm thấy rỗng. Hoặc nấm quá to cũng không nên hái.
- Nên săn nấm khi nào?
Mùa hè, đặc biệt là khoảng 2 tuần sau khi mưa nhiều. Vì nấm sinh sản tốt ở môi trường ẩm nên mưa là điều kiện tiên quyết. Tuy nhiên, mưa nhiều cũng dẫn đến làm úng và chết nấm. Vì vậy, không nên đi săn khi cả tuần trước trời mưa.
- Nên săn nấm ở đâu?
Người dân địa phương hầu như sẽ không chia sẻ cụ thể địa điểm săn nấm ưa thích của họ, tuy nhiên họ có thể chỉ cho bạn một cách chung chung như khu rừng gần cái hồ nọ. Từ đó bạn phải tự khám phá. Và không phải lúc nào đi săn cũng thành công, có khi về tay không. Như các cụ nói, trăm hay không bằng tay quen. Cứ đi săn nhiều rồi sẽ tích luỹ được kinh nghiệm. Theo kinh nghiệm đi săn của mình, khu vực nhiều nấm ngon thường:
- Nằm sâu trong rừng, nơi mà mọi người không đi hiking. Hãy để ý những khu rừng thông tự nhiên, thông mọc không theo đường lối, còn cành thì xà xuống tận đầu gối như muốn chặn không cho người vào. Để vào được đây phải khom người và có khi bò dưới tán thông, nhưng yên tâm đang có cả một kho báu đang chờ nhé.
- Gần rễ cây hoặc chỗ đất có cỏ mềm ẩm hoặc đệm rêu
- Nhiều nấm dại. Suy cho cùng họ nhà nấm cần điều kiện phát triển như nhau. Vì vậy nếu thấy nhiều nấm dại thì hãy căng mắt tìm xung quanh nhé.
- Nên chuẩn bị vật dụng gì?
- Giỏ mây và dao
- Quần áo dài, tất dài ôm ống quần
- Chai xịt chống côn trùng (repellent)
- Hái nấm như thế nào?
- Nhẹ nhàng bới đất xung quanh rồi nhấc nấm lên
- Đắp đất lại lỗ vừa hái nấm để nấm sau còn lớn
- Dùng dao cạo bớt đất trên cuống nấm và kiểm tra sâu nếu có
- Tips
- Đọc kỹ đặc điểm nhận dạng của những cây nấm ăn được ở địa phương, bao gồm mũ nấm, cuống nấm, màu sắc và hình dạng. Đừng lo nếu lần đi săn đầu tiên bạn không bắt được em nào mà team đi cùng thu hoạch như mưa rơi. Lần thứ hai, thứ ba, bạn sẽ cảm thấy được nên tìm ở những mô đất nào, mắt sẽ trở nên tinh anh hơn và sẽ bắt được nhiều em nấm hơn.
- Che, giấu nấm còn bé. Nếu thấy một chai nhựa nằm chỏng chơ trên một cành cây giữa rừng sâu, rất có thể là dấu của ai đó bí mật đánh dấu em nấm của họ.
- Đánh dấu những khu nhiều nấm trên Private list của bạn trong Mapy.cz (App này chuyên dành cho hiking, chuyên dụng hơn Google Map, và chi tiết đến cung đường).
- Đừng hái nấm ven đường khi đang đi hiking, bạn không biết có thể ai đã “tưới” vào trước đó ^^.
Hi vọng sau bài viết này bạn sẽ có động lực tìm hiểu và bắt tay vào săn nấm. Thổ nhưỡng mỗi vùng sẽ quyết định những loại nấm khác nhau, ví dụ như nấm truffle xuất hiện nhiều ở Ý, Pháp; nấm ở rừng lá kim khác với ở rừng lá rộng (cao độ thấp hơn). Ở một bài khác mình sẽ chia sẻ về sự khác nhau trong săn nấm ở các quốc gia và làm gì với nấm hái được nhé.
Enjoy!